Ζαγόρι ή Ζαγοροχώρια

Ιστορική γεωγραφική περιοχή της Ηπείρου, ΒΑ των Ιωαννίνων, η οποία περικλείεται μεταξύ των ορέων Μιτσικέλι (1.810 μ.) και Τύμφη ή Γκαμήλα (2.497 μ.) της κοιλάδας του Αώου και της ορεινής περιοχής του Μετσόβου. Τα 47 χωριά, που αποτελούν τα Ζαγοροχώρια, γνώρισαν εξαιρετική ακμή στην περίοδο της τουρκοκρατίας. Αργότερα και σχεδόν για δύο αιώνες αποτελούσαν ομοσπονδία με πολλά προνόμια και υπήρξαν πατρίδα σημαντικών φυσιογνωμιών του νέου ελληνισμού. Ορεινή περιοχή, με απαράμιλλες φυσικές ομορφιές, με πολλά δάση, διαρρέεται από μικρούς ποταμούς (Βοϊδομάτης, Ζαγορίτικος, Βάρδας), οι οποίοι σχηματίζουν βαθιές χαραδρώσεις (σε αυτή την περιοχή βρίσκεται και το φαράγγι του Βίκου) και μικρές κοιλάδες που εναλλάσσονται με υψίπεδα και βουνά, όπως ο Κλέφτης (1.890 μ.), ο Κουκουρούτζος (1.785 μ.), η Τσούκα Αρόσα (1.987 μ.) κ.ά. Η περιοχή διακρίνεται σε ανατολικό Z., λιγότερο ορεινό, σε κεντρικό και δυτικό. Τα σπουδαιότερα Ζαγοροχώρια είναι: Άνω Πεδινά, Αρίστη, Ασπράγγελοι, Βίκος, Βίτσα, Βραδετό, Βρυσοχώρι, Γρεβενίτι, Δικόρυφο ή Δίκορφο, Δίλοφο, Διπόταμο, Ελάτη, Ελατοχώρι, Ηλιοχώρι, Καλουτάς, Καστανών, Κεπέσοβο, Κήποι, Κουκκούλι, Λάιστα, Λεπτοκαρυά, Μακρίνο, Μανασσής, Μονοδέντρι, Νεγάδες, Νέο Αμαρούσιο ή Δόλιανη, Πάπιγκο, Σκαμνέλλι, Τρίστενο, Τσεπέλοβο και Φραγκάδες. Τα γραφικότατα χωριά, διάσπαρτα στις πλαγιές των βουνών, σε θέσεις προστατευμένες από τους ανέμους, αν και δεν διαθέτουν ένα συγκεκριμένο οικοδομικό σύστημα, εναρμονίζονται απόλυτα με το φυσικό περιβάλλον. Τα αρχοντικά, χτισμένα με πέτρα, που αφθονεί στην περιοχή, είναι πλουσιότατα διακοσμημένα στο εσωτερικό, κυρίως με ξύλο. Η κλειστή ζωή και η συγκέντρωση όλων των χώρων του σπιτιού κάτω από έναν ενιαίο όγκο προσδίδει στις όψεις ορισμένων σπιτιών φρουριακό χαρακτήρα (πυργόμορφα αρχοντικά). Ιστορία. Λείψανα από κυκλώπεια τείχη και ερείπια παλαιότερων εποχών, που βρίσκονται διάσπαρτα στην περιοχή, μαρτυρούν ότι το Ζ. είχε κατοικηθεί από την αρχαιότητα. Οι αρχαίες ονομασίες,ζ κατά τμήματα, ήταν: Παραναία, Παρωραία, Τυμφαία. Ενδείξεις ακμής αποτελούν επίσης και τα βυζαντινά μνημεία της περιοχής. Οι Τούρκοι τα κατέλαβαν στο τέλος του 15ου αι.· από τότε αρχίζει και η ιστορία τους. Κλειστός, σχεδόν ορεινός τόπος, με την ασφάλεια που παρείχε ήταν, όπως και άλλες ανάλογες περιοχές, καταφύγιο των ανθρώπων που διέμεναν στα πεδινά για να αποφύγουν τους Τούρκους, καθώς οι τελευταίοι αδυνατούσαν να έχουν υπό τον έλεγχό τους απομονωμένες ορεινές περιοχές. Το άγονο έδαφος, όμως, ανάγκαζε τους κατοίκους να μεταναστεύουν (λίγων περιοχών τα δημοτικά τραγούδια έχουν τόσο τραγουδήσει την αγωνία του χωρισμού και τον πόνο της ξενιτιάς όσο τα τραγούδια του Z.). Από τους μετανάστες (κυρίως στη Ρωσία και στη Ρουμανία) πολλοί απέκτησαν περιουσίες και όλοι διατηρούσαν επαφή με το πνεύμα και τον πολιτισμό της Ευρώπης. Όταν, λοιπόν, επέστρεφαν στον τόπο τους, τα έφερναν και τα δύο, συντελώντας στην ακμή των Ζ. Από το 1681-84 τα Ζ. σχημάτισαν ομοσπονδία, που διατηρήθηκε σχεδόν επί δύο αιώνες με σημαντικά προνόμια. Για παράδειγμα, ήταν απαγορευμένη η είσοδος των Τούρκων στην περιοχή. Οι κάτοικοι δεν έλυναν τις διαφορές τους στα τουρκικά δικαστήρια και επιπλέον ασκούσαν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Ο πρόεδρος της ομοσπονδίας, που εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξάμηνο, βρισκόταν στα Ιωάννινα. Τα προνόμια του Ζ. άρχισαν να περιορίζονται μετά τον θάνατο του Αλή πασά (ο οποίος τα είχε επαυξήσει) και το 1868 καταργήθηκαν εντελώς. Με την αυτονομία, την αυτοδιοίκηση, τον πλούτο και την καλλιέργεια των κατοίκων που ξενιτεύτηκαν, το Ζ. γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη, πολιτική, οικονομική και πνευματική. Όλα τα χωριά διέθεταν σχολεία, στο Κουκκούλι υπήρχε ανώτερη σχολή στην οποία δίδαξε ο Αναστάσιος Σακελλαρίου, ενώ οι αδελφοί Ριζάρη ίδρυσαν το πρώτο παρθεναγωγείο στο Μονοδέντρι και οι αδελφοί Πασχάλη, γυμνάσιο. Μάρτυρες της πρότερης ακμής παραμένουν σήμερα στα Ζαγοροχώρια κυρίως τα αρχοντικά. Οι Γεννάδιοι, ο Ράδος, ο Νεόφυτος Δούκας, ο Ανθρακίτης, ο Σεμιτέλος, ο Κλωνάρης, ο Βηλαράς, ο Χασιώτης, ο Παρανίκας, ο Λαμπρίδης κατάγονταν από τα Ζαγοροχώρια. Γενική άποψη του Τσεπέλοβου, στα Ζαγοροχώρια, όπου μεγάλωσε ο γιατρός και ποιητής Ιωάννης Βηλαράς· εδώ βρίσκεται και ο τάφος του (φωτ. Βεντουράκη-Μπίκου). Φλοκάτα από τα Ζαγοροχώρια. Αποτελεί το μοναδικό κατάλοιπο της παλιάς γυναικείας ζαγοριανής φορεσιάς. Το Ζαγόρι της Ηπείρου είναι μία περιοχή με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος, κατάφυτη στο κεντρικό και ανατολικό τμήμα της, με το ονομαστό φαράγγι του Βίκου, τον εθνικό δρυμό Αώου-Βίκου, και με γραφικά χωριά σκορπισμένα στις πλαγιές των βουνών. Παλιά πέτρινη γέφυρα στον ποταμό Βοϊδομάτη της Ηπείρου. Ο ποταμός Βοϊδομάτης, παραπόταμος του Αώου, στην περιοχή του Πάπιγκου, ενός από τα πιο γνωστά Ζαγοροχώρια. Ο Βοϊδομάτης πηγάζει από τις νότιες πλαγιές της Τίμφης-Γκαμήλας, στο Ζαγόρι, και ΒΔ ρέει μέσα στο φαράγγι του Βίκου, όπου και ονομάζεται «ποτάμι του Βίκου». Παλαιό γεφύρι κοντά στους Κήπους, στο Ζαγόρι της Ηπείρου. Το γραφικό φαράγγι του Βίκου στο Ζαγόρι της Ηπείρου.